درآمد
اواخر سال گذشته لوح فشرده‌ای با عنوان "ظهور بسیار نزدیک است" وارد بازار شد و با حجمی زیاد و به صورت رایگان دست به دست گشت.
این مستند جنجالی همانگونه که از اسم آن پیداست، بیانگر بسیار نزدیک بودن ظهور امام زمان(عج) و تطبیق نشانه‌های ظهور بر مصادیق مطرح شده در روایات بوده است. این مستند از آنجا که به موضوع حساس مهدویت و تطبیق مصادیق عصر ظهور با برخی از چهره‌های سیاسی و معنوی حال حاضر پرداخت، به سرعت بر سر زبان‌ها افتاد و بحث‌های گوناگونی را دامن زد.
موضع‌گیری مراجع
مراجع عظام تقلید و مراکز علمی و پژوهشی حوزه و دانشگاه، به این مستند واکنش سریع نشان دادند. بزرگان حوزه به این مستند خوشبین نبودند تا جایی که آیت‌الله مکارم شیرازی توزیع گسترده و رایگان آن را مشکوک عنوان کرد و فرمود: "اگرچه ممکن است برخی از جوان‌ها به عشق امام زمان(عج) این کار را انجام دهند و خودشان هم متوجه دست‌های پشت پرده نباشند، اما این کارها باعث می‌شود تا مردم امام زمان(عج) و ظهور را موهوم تصور کنند؛ زیرا وقتی شما تطبیق انجام دهید اگر این تطبیق درست نباشد به اعتقادات مردم آسیب خواهد زد." ابراز نگرانی حضرت آیت‌الله سیستانی نیز در این باره قابل توجه بود. ایشان جریانات انحرافی تعیین وقت و تطبیق اشخاص و دست‌های پشت پرده این جریانات را نگران کننده توصیف کرد و فرمود: "توقیت‌ها و تطبیق‌ها برای نزدیک بودن ظهور حضرت حجت(عج) بسیار نگران‌کننده است و این مطالب عقاید مردم را هدف گرفته و باعث تضعیف اعتقادات جامعه می‌شود."
موضع مرکز تخصصی مهدویت حوزه
در این بین مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم با برگزاری جلسات نقد و بررسی، مصاحبه‌های علمی و اطلاع‌رسانی، این مستند را از اساس به چالش کشید. حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی کلباسی، مدیر مرکز در این باره گفت: ما امروز وظیفه داریم وقتی بدعت‌ها آشکار می‌شود در مقابل آن اقدام کنیم؛ از این رو احساس وظیفه کردیم در مقابل این جریان، نکات راهبردی و ضوابط علمی را اعلام کنیم. وی گفت: در این نرم‌افزار به اوصاف شعیب بن‌صالح تکیه شده است در حالی که در این مورد مطلب قابل اعتنایی در روایات شیعه و اهل سنت نداریم؛ چنانکه در این نرم‌افزار اظهار کرده‌اند شعیب از ری قیام خواهد کرد، در حالی که پیرامون این مطلب حتی یک روایت هم نداریم! حداکثر مطلبی که در این باره در روایات اسلامی موجود است، سخنان حسن بصری است که علاوه بر اینکه سخن معصوم نیست و قابلیت استناد ندارد، در کتب اهل سنت آمده و اهل سنت هم در بارة آن داوری به ضعف کرده‌اند!
استاد کلباسی ادامه داد: باید تاکید کنیم که مطالب این مستند یا اصلاً دلیل ندارد و یا دلیلی معتبر ندارد و در کتاب غیبت شیخ‌طوسی که از بزرگان شیعه است محل خروج شعیب، سمرقند معرفی شده است.
متأسفانه تهیه کنندگان این مجموعه به جای استناد به کتب روایی و منابع متقن دینی، می‌کوشند دلایلی اقامه کنند که فاقد اعتبار است. استناد به این مطالب که "صد و سی هزار سایت اینترنتی، آقای رییس جمهور را به عنوان شعیب بن صالح معرفی کرده‌اند و این نشان از الهامی الهی است"! از جمله دلایل سخیف این گروه است. کارگردان این مجموعه پیش از دستگیری، به اشخاصی اشاره نمود که از طرفداران مطالب این مستند شناخته می‌شوند؛ اما اکثر قریب به اتفاق آن اشخاص این ادعا را تکذیب کردند؛ از جمله حجت‌الاسلام پناهیان بیان داشت: من در سخنرانی خود به قواعد ظهور پرداخته بودم نه علائم ظهور؛ اما با بریده شدن این فراز از سخنرانی من، مطلب به گونه دیگری منعکس شده است؛ علاوه بر اینکه مطالب بیان شده فاقد دلیل و مدرک است و دلایل سستی انتخاب شده است.
در این نرم‌افزار برای اثبات شعیب بن صالح بودن آقای رییس جمهور به بنر تبلیغاتی کنار خیابان و یا شعار‌های "یا مهدی" مستقبلین از ایشان در لبنان استناد شده است! که آقای سیرجانی کارگردان این مجموعه جواب داد ما می‌خواسیتم جو عمومی لبنان را بگوئیم که در ادامه یکی از منتقدان این مستند پاسخ گفت: آیا افکار عمومی دلیلی بر یک مطلب واقعی است؟!
وظیفة ما چیست؟
در این باره، توجه به نکات راهبردی و ضوابط علمی برای شناخت جریان‌های اصیل از منحرف در بحث مهدویت، وظیفه ماست. به این بهانه، تلخیص متن بررسی مکتوب مرکز تخصصی مهدویت حوزه علمیه قم، تقدیم می‌شود:
1. توجه به محکمات دین
در مکتب شیعه و تفکر ناب مهدویت، محکمات و مسلماتی وجود دارد که مردم با تأسی و عمل به آنها، از تأویل و توجیه و حدس و گمان‌های نابه‌جا، بینیاز می‌شوند. از جمله آنها لزوم تبعیت از علماء در عصر غیبت و ولیّ فقیه در صورت تشکیل حکومت اسلامی است. لزوم تبعیت، شامل امور متعدد به ویژه حوادث اجتماعی می‌شود. بنابراین بر همة ما لازم است در جهت‌گیری‌ها و اظهار نظرها، توجه به علما داشته باشیم و همراه آنان حرکت کنیم نه جلوتر...
2. توجه به منابع روایی و اعتبار روایات
مباحث مهدوی مانند سایر معارف دینی از پشتوانه عقلی و نقلی برخوردار است؛ و معارف نقلی نیز شامل آیات قرآن و روایات می‌باشد. همانگونه که در سایر معارف دینی، روایاتی ضعیف و غیر قابل استناد وجود دارد و علما با تلاش علمی خود، اینگونه احادیث را از احادیث صحیح جدا می‌کنند، در بحث مهدویت نیز، روایات ضعیف و غیر قابل اعتباری وجود دارد که محتاج پالایش هستند و کسی حق ندارد این روایات را بدون توجه به ضعف سند و اشکال در محتوا و متن، دست‌مایة حرف‌های خود قرار دهد و فضای فکری جامعه را دچار تشویش کند.
3. علم رجال و اهمیت بررسی اسناد روایات
از کارهای بسیار مهمی که فقها در راستای فهم صحیح معارف و احکام دین انجام می‌دهند بررسی سند روایات می‌باشد؛ که به علت اهمیت آن، علم رجال شکل گرفت. هیچ فقیهی به خود اجازه نمی‌دهد بدون توجه به سند، روایتی را پذیرفته و بر طبق آن فتوا دهد. بر این اساس، آیا می‌توان پذیرفت که علم رجال در احکام فرعی رعایت شود ولی در مباحث مهمی مانند مباحث مهدویت که عموم مردم به آن حساسیت داشته و واکنش نشان می‌دهند فراموش شود؟! و یا هر حرفی از هرکسی نقل شد، مورد پذیرش واقع گردد؟! و عده‌ای غیر متخصص به خود اجازه دهند با استفاده از هر حدیثی، هر چند ضعیف، با عقاید و احساسات مردم بازی کنند؟!
4. شخصیت برجسته رهبر معظم انقلاب
رهبر فرزانه انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در قلة علم و عمل، تقوا و درایت، شجاعت و زمان‌شناسی می‌باشد. کمالات ایشان بر همگان روشن است و برای بیان عظمت و بزرگی ایشان هیچ نیازی نیست تا بخواهیم او را بر کسی تطبیق دهیم. مردم ایران رهبر عظیم‌الشأن خود را به خاطر ویژگی‌های برجسته ایشان دوست دارند و علما برایشان کمال احترام قائلند.
بنابراین آیا معرفی مقام‌معظم رهبری به عنوان سید خراسانی و القای این مطلب که ایشان با سکوت خود مؤیّد این نظر هستند خیانتی بزرگ به ایشان محسوب نمی‌شود؟! آیا هر سکوتی نشانه رضایت است؟! آیا گاهی سکوت نشانه بی‌ارزش بودن موضوع نیست؟ و آیا در همه موارد شخص معظم‌له باید موضع‌گیری کنند؟!
5. تقسیم‌بندی علایم
علایم ظهور با توجه به روایات، به علایم حتمی و غیر حتمی تقسیم می‌شوند. از عنوان علامت غیر حتمی روشن است که ممکن است تحقق پیدا نکند. وقتی خود ائمه(ع) علامتی را غیر‌حتمی معرفی می‌کنند دلیلی ندارد اینگونه علایم، پررنگ نشان داده شوند و به گونه‌ای ارائه گردند که گویا باید باشند و اکنون نیز می‌باشند.
6. علت وجود علایم برای انقلاب امام زمان(عج)
از علتهای اصلی وجود علایم برای پدیده انقلاب بزرگ امام مهدی(عج) آن است که انسانها با توجه به آن علایم بتوانند مدعیان دروغین را شناسایی کنند و از آنها فاصله بگیرند؛ نه اینکه افرادی بخواهند با برخی تحلیل‌های نا به جا و غیر منطقی علائمی را ثابت شده و اتفاق افتاده تلقین کنند و به دنبال امام(عج) بگردند و آمدنش را در دوره زمانی خاص، قطعی جلوه دهند.
7. توقیت و تعیین وقت
از هشدارهای جدّی ائمه معصومین(ع) در مسئله مهدویت بحث توقیت و تعیین وقت برای ظهور است. در روایات متعدد، از وجود تعیین کنندگان وقت، یاد شده و آنان دروغگو و کذاب معرفی شده‌اند. در روایتی از امام باقر(ع) سؤال شد: آیا ظهور صاحب‌الزمان وقت معینى دارد؟ حضرت در جواب فرمود: "کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ کَذَبَ الْوَقَّاتُونَ کَذَبَ الْوَقَّاتُون."1 از امام جواد(ع) نقل شده است: "إِنَّ لَهُ غَیْبَةً یَکْثُرُ أَیَّامُهَا وَ یَطُولُ أَمَدُهَا فَیَنْتَظِرُ خُرُوجَهُ الْمُخْلِصُونَ وَ یُنْکِرُهُ الْمُرْتَابُونَ وَ یَسْتَهْزِئُ بِهِ الْجَاحِدُونَ وَ یَکْذِبُ فِیهَا الْوَقَّاتُونَ وَ یَهْلِکُ فِیهَا الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ یَنْجُو فِیهَا الْمُسْلِمُون؛2 براى او غیبتی طولانی است که علاقمندان، منتظر ظهورش خواهند بود، و آنها که تردید دارند انکار می‌کنند و مخالفین، آن را به باد مسخره می‌گیرند! کسانى که وقت ظهور را تعیین می‌کنند دروغگو می‌باشند و آنان که در این باره شتاب می‌نمایند به هلاکت می‌رسند و آنها که در مقام تسلیم هستند رستگار می‌شوند." اسحاق بن یعقوب روایت مىکند که توقیعى به دست محمد بن عثمان از ناحیة مقدسه امام زمان(عج) در جواب سؤالات من صادر گشت که از جمله نوشته بود: "وَأَمَّا ظُهُورُ الْفَرَجِ فَإِنَّهُ إِلَى اللَّهِ وَ کَذَبَ الْوَقَّاتُون؛3 ظهور فرج موکول به خواست خداست و کسانى که وقت آن را تعیین مىکنند دروغ مىگویند".
تعیین وقت، هم شامل تعیین وقت قطعی می‌شود؛ مانند اینکه کسی بگوید ظهور در فلان سال است، و هم شامل تعیین وقت به صورت بیان یک دوره زمانی می‌باشد؛ به گونه‌ای که دوره زمانی خاصی اراده و فهمیده شود. همچنین توقیت می‌تواند به صورت تصریح به زمان ظهور باشد و هم به شکل اشاره و تصریح به وقوع برخی علایمی که متصل به ظهور هستند.
8. مسئله بداء
یکی از عقاید و باورهای شیعه مسئله "بداء" است، به‌این معنا که مقدرات و اموری که قرار بود اتفاق بیفتد به علت تغییر شرایط، تحقق پیدا نکند، و یا زمان آن تغییر کند و به آینده موکول شود، و یا در جزئیات آن تغییراتی صورت بگیرد. امر بداء هرچند در اصل ظهور امام زمان(عج) واقع نمی‌شود زیرا این وعدة حتمی خداوند است، ولی در علایم و حوادث مربوط به آن امکان دارد جاری شود؛ لذا ممکن است علامتی رخ ندهد و یا با تغییر شرایط، زمان و یا برخی جزئیات آن تغییر کند.
9. تطبیق علایم
از معضلاتی که فرهنگ ناب مهدویت را دچار آسیب می‌کند بحث "تطبیق" است؛ یعنی مطابقت دادن علایم با حوادث خارجی. تطبیق قطعی تقریباً غیر ممکن است زیرا ما علم کافی نداریم. امّا تطبیق احتمالی ممکن است؛ آن هم توسط افرادی که متخصص در فن بوده و جوانب کار را کاملاً می‌سنجند. مرجع در اینگونه امور، علمای راستین هستند که اظهار نظر آنها مورد توجه است.
مسئله مهمی که نباید فراموش شود پیامد خطا در تطبیق و عدم تحقق ظهور است. به راستی چه کسی می‌تواند از آینده افراد خبر دهد؟ مگر در تاریخ انقلاب اسلامی شاهد ریزش‌ها و رویش‌های متعدد نبوده و نیستیم؟! و به راستی اگر زمان گذشت و افرادی از مصادیق ذکر شده در اینگونه فیلم‌ها از دنیا رفتند و یا در موردشان اتفاقاتی افتاد و آنها از صحنه ارزش‌ها خارج شدند و امام(عج) نیز ظهور نکردند چه باید گفت؟! جواب پرسش‌ها را چگونه باید داد؟! شک و تردیدها را چگونه باید زدود؟!
10. مدعیان دروغین
مهدویت و فروعات آن مانند برخی از مسائل دیگر دینی همچون نبوت، گرفتار مدعیان دروغین شده است. همانگونه که در طول تاریخ افرادی به دروغ ادعای نبوت کردند و با ترویج افکار و دستورات باطل، برخی انسانها را دچار انحراف کردند، همچنین کسانی ادعای مهدویت کردند ـ مانند "مهدی سودانی" و "سید علی محمد باب" (مؤسس فرقه ضاله بابیه) ـ و یا خود را مصداق برخی علائم ظهور دانستند مانند فردی به نام علی بن عبدالله معروف به "ابوالعمیطر" در سال 195ق.
11. علامت سازی
به نظر می‌آید تطبیق برخی افراد که در روایات از آنان یاد شده به برخی شخصیت‌هایی که در زمان حاضر وجود دارند، نوعی علامت‌سازی است که منشأ آمریکایی و اسرائیلی دارد. آنان بودند که اینگونه تطبیق‌ها را ابتدا مطرح کردند و برخی افراد در جامعة ما نیز از روی بی‌دقتی به آن دامن زدند. لازم است کمی تأمل شود، آیا این کار نوعی علامت‌سازی نیست؟
باید توجه داشت برخی افراطیون مسیحی و یهودی که از آنان به صهیونیسم مسیحی"اوانجلیستها" یاد می‌شود اینگونه تلقین می‌کنند که ما باید زمینه را برای آمدن مسیح موعود فراهم کنیم. آنها معتقدند که ما باید جنگ "آرماگدون" را ایجاد کنیم تا او بیاید؛ زیرا آمدن مسیح موعود متوقف به تحقق آن است. آیا آنچه برخی افراد در کشور ما انجام می‌دهند به نوعی حرکت در مسیر خواست دشمنان نیست؟!
12. وظیفة ما چیست؟
آیا نباید به خود آئیم و فرمان امام زمان(عج) را به روی چشم قرار دهیم که "وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَةُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاةِ حَدِیثِنَا"4 و به علما رجوع کنیم و نظر آنان و در رأسشان ولی فقیه را سرلوحه کارهای خود قرار دهیم؟ چرا ما در هر کاری به متخصص آن فنّ مراجعه می‌کنیم ولی در مسائل دینی ـ که پیامبران بزرگ الهی به ویژه خاتم انبیاء و ائمه معصومین(ع) برای حفظ آن حتی جان خود را فدا کردند ـ به خود اجازه می‌دهیم شجاعانه اظهار نظر کنیم؟! چرا مباحث دینی باید بازیچه برخی افراد غافل یا مغرض قرار گیرد؟ پس باید به خود آییم و وظیفه خود را انجام دهیم.
پی‌نوشت‌ها:
<DOC END>
تهیه و تنظیم: ماهنامه معارف
1. الکافی، ج1، ص368، ح5، باب کراهیة التوقیت.
2. بحارالانوار، ج51، ص157، ح5.
3. همان، ج53، ص180، ح10.
4. همان.